35
mie i szerokości geograficznej montażu ani zmieniać położenia statywu. Do utrzymywania obiektu w
polu widzenia wystarczy regulacja względem osi rektascensji i deklinacji.
Osoby przebywające na półkuli południowej muszą ustawić montaż na południowy biegun niebieski,
wykorzystując do jego zlokalizowania układ gwiazd. Wynika to z braku jasnych gwiazd. Najbliższą
gwiazdą jest słabo widoczna (wielkość 5,5) Sigma Octantis, która znajduje się w odległości jednego sto-
pnia. Obiekty pomagające w zlokalizowaniu południowego bieguna niebieskiego to α i β Crucis (w gwi-
azdozbiorze Krzyż Południa) oraz obiekt ustawiony pod kątem prostym do linii łączącej α i β Centauri.
Śledzenie obiektów astronomicznych
Podczas prowadzenia obserwacji za pomocą teleskopu obiekty astronomiczne wydają się powoli
przesuwać w polu widzenia. Jeżeli montaż jest prawidłowo ustawiony na Gwiazdę Polarną, wystarczy
obrócić pokrętło mikroruchów w rektascensji, aby śledzić poruszające się obiekty.
Najszybszym sposobem na wyszukiwanie obiektów jest przyswojenie informacji o konstelacjach i
korzystanie z celownicy. Jeżeli jednak obiekt nie jest zbyt jasny, możliwe jest korzystanie z tarcz
ze współrzędnymi na montażu paralaktycznym. Tarcze ze współrzędnymi pomagają w lokalizowaniu
obiektów astronomicznych, których współrzędne zostały wyznaczone na podstawie map nieba. Przed
przystąpieniem do korzystania z tarcz ze współrzędnymi teleskop należy ustawić na Gwiazdę Polarną
i skalibrować tarczę ze współrzędnymi rektascensji. Kalibracja tarczy ze współrzędnymi deklinacji
została przeprowadzona podczas produkcji i nie jest wymagana dodatkowa kalibracja.
Tarcza ze współrzędnymi rektascensji została podzielona na godziny (od 1 do 24). Mniejsze kreski
oznaczają odstępy 10-minutowe. Górny rząd liczb związany jest z obserwacjami prowadzonymi na
półkuli północnej, a rząd dolny – z obserwacjami na półkuli południowej.
Aby ustawić tarczę rektascensji, należy najpierw w polu widzenia odszukać gwiazdę o znanych
współrzędnych. Dobrym przykładem jest gwiazda Wega o wielkości gwiazdowej 0,0 w gwiazdozbiorze
Lutni. Z mapy gwiazd wiemy, że współrzędna rektascensji gwiazdy Wega wynosi 18 h 36 m. Należy
poluzować pokrętła blokujące rektascensji i deklinacji na montażu i wyregulować teleskop tak, aby
gwiazda Wega znalazła się w środku pola widzenia okularu. Dokręcić pokrętła blokujące w osi rektas-
censji i deklinacji, aby zablokować montaż. Następnie ustawić tarczę ze współrzędnymi rektascensji
na wartość 18 h 36 m. Teraz możliwe jest korzystanie z tarcz ze współrzędnymi do wyszukiwania
obiektów na niebie.
Podczas kierowania w pobliże zenitu teleskop z długą ogniskową może napotkać „ślepy punkt”,
końcówka okularowa tuby optycznej zderza się bowiem z nogami montażu. Aby uniknąć tego rodza-
ju sytuacji, tubę można ostrożnie wsunąć w zatrzaski pierścieni. Wykonanie tej czynności w sposób
bezpieczny jest możliwe, ponieważ ustawienie tuby jest niemal pionowe, więc jej przesuwanie nie
powoduje problemów z wyważeniem w osi deklinacji. Bardzo ważne jest, aby przed przystąpieniem do
obserwacji innych części nieba ustawić tubę z powrotem w pozycji wyważonej względem osi deklinac-
ji.
Wielu początkującym osobom sprawia trudność zrozumienie, że ustawiony na Gwiazdę Polarną montaż
paralaktyczny pełni funkcję montażu azymutalnego, który został ustawiony względem bieguna nie-
bieskiego. Klin powoduje nachylenie montażu pod kątem równym szerokości geograficznej, na jakiej
znajduje się obserwator, i jego ruch obrotowy wokół płaszczyzny równoległej do równika niebieskiego
(i ziemskiego). Jest to „horyzont”, jednak jego część jest zasłonięta przez Ziemię. Ten nowy ruch
„azymutalny” nosi określenie rektascensji. Oprócz tego montaż obraca się w kierunkach północnym
(+) i południowym (-) od równika niebieskiego w stronę biegunów niebieskich. To dodatnie lub ujemne
„wznoszenie” od równika niebieskiego określane jest mianem deklinacji.
Rozważmy skierowanie teleskopu w stronę horyzontu zachodniego lub wschodniego. Jeżeli przeciwwa-
ga skierowana jest na północ, teleskop można obrócić od jednego horyzontu w stronę drugiego wokół
osi deklinacji po łuku przechodzącym przez niebieski biegun północny (jeżeli montaż ustawiony jest
na Gwiazdę Polarną, każdy łuk deklinacji przechodzi przez północny biegun niebieski). Jeżeli koniec-
zne jest skierowanie tuby optycznej na obiekt znajdujący się na północ lub południe od łuku, należy
również obrócić ją wokół osi rektascensji.
Ustawienie teleskopu w kierunku innym niż północ wymaga połączenia ustawień rektascensji i deklin-
acji.
Podczas kierowania w pobliże zenitu teleskop z długą ogniskową może napotkać „ślepy punkt”,
końcówka okularowa tuby optycznej zderza się bowiem z nogami montażu. Aby uniknąć tego rodza-
ju sytuacji, tubę można ostrożnie wsunąć w zatrzaski pierścieni. Wykonanie tej czynności w sposób
bezpieczny jest możliwe, ponieważ ustawienie tuby jest niemal pionowe, więc jej przesuwanie nie
powoduje problemów z wyważeniem w osi deklinacji. Bardzo ważne jest, aby przed przystąpieniem do
obserwacji innych części nieba ustawić tubę z powrotem w pozycji wyważonej względem osi deklinac-
ji.
Problemem może być również sytuacja, w której tuba optyczna często się obraca, a położenie okularu,
13
12
